1933 yılında İstanbulda yayınlanan “Yurt bilgisi” dergisinde Muhammed Şerafettinin 9. asırda yaşamış Arap şairi Ebu Ubade Buhturi’nin Azerbaycanlıları övmesi hakkında makalesi her zaman ilgimi çekmiştir. Onun makalesine bazı değerlendirmeler katarak burada yayınlamak isteyirem.
Arap filosof ve şairi Ebülala Maarri şair sıfatını yalnız Ebu Tayyib Mütenebbiye verirdi. Mütenebbi ise Ebülalanın ona verdiyi bu sıfatı kendisinden daha çok Ebu Udabe Buhturiye layık görürdü. Arapların bu büyük şairi bir kaç halifenin devrinde Bağdatta sarayda yaşamış, onların ihtişamlı hayatlarını ve savaşlarını şiirlerinde yaşatmıştır.
Buhturi Suriyada Halep etrafındaki kadim şehir olan Herapoliste 821 yılında doğmuş, 897 yılında orada ölmüştür. Araplar onun şiirlerine “Altın zincirler” deyirdiler. Muhammed Şerafettin Buhturinin 1911 yılında Beyrutta yayınlanmış divanından bahsetmektedir. O, sayfa altına kısa yorumlar yapılsa da baskısında bir çok yanlışların olduğunu ve yorumların yetersizliğini belirtmektedir.
Alman asıllı Arap edebiyatı öğretmeni Dr. Oskar Reşer Buhturinin Divanını alman diline tercüme ederken Muhammed Şerafettine Azerbaycanlıları öven şiiri göstermiştir. Muhammed Şerafettin de bu şiiri Ahmet Caferoğluna hediye olarak türk diline çevirir ve “Azerbaycan Yurt Bilgisi” dergisine göndermiştir.
Buhturi bin ilden çok tarihi olan bu şiirinde Yusuf bin Ebu Sac adlı bir şahsı ve tüm Azerbaycanlıları övmektedir. Muhammed Şerafettin bu şiir Azerbaycan türklerine ait olsa da bütün türklerin ortak vasıflarını övdüğü için bunda bizim de payımız vardır diye yazmaktadır. O, Yusuf bin Ebu Sacın kimliğini anlamak için Taberi tarihinin adlar içeriğine bakarak metindeki hadiseleri izlemeği tavsiye eder.
Prof.Dr. Naile Velihanlı Abbasiler hilafetinde merkezi hakimiyetin zayıflaması neticesinde türk asıllı Saciler hanedanının kurucusu Azerbaycan emiri Muhammed bin Ebu Sacın Azerbaycanın güneyinde hilafetten bağımsız olan Saciler devletinin temelini koyduğunu belirtir. Saciler hanedanının en görkemli üyesi bütün tarihi Azerbaycan topraklarını ilk defa birleşik ve bağımsız devlet yapan Muhammedin kardeşi Yusuf bin Ebu Sac olmuştur. 913 yılında Yusuf Erminiyeni feth edip, büyük ölçüde toprakları Saciler devletine birleşdirdi. Bu büyük devletin toprakları içerisinde olan Şirvan, Şeki, Haçın, Sünik ve başka vilayetlerin valileri Sacilere vergiler vermekte idiler.
Buhturi Azerbaycanlıları övdüğü şiirini büyük emir Yusuf bin Ebu Saca ithafen yazmıştır. Türkçesi böyledir:
Ey Azerbaycanlılar!… Ey içten ve zahirden [görünsün ve görünmesin] keremkar olan insanlar!.. Sizin savaşlardakı yardımlarınız beddua edilecek [zem edilecek] yardımlar değil ve iyilikleriniz de kötülükle karışık değil…
Elleriniz… ve ellerinizdeki kılıçlar kısa kalmadı ve kargılarınız değdiği yerden geri dönmedi… ve sözleriniz hiç bir zaman yalan çıkmadı… Vefakarlık sizin kalpleriniz ve dillerinizde yer tutmuştur.
Yağılarınızın burunları toprağa sürtülsün!.. Sizin yıldızınız yükselir… ve rüzgarınızın esmesi günden-güne artır… [güçünüz artır..] Sizin içinizden bu övdüğüm soyu olan şahıs, hepinizin soyluluğunuzu ıspata kafidir.
Şehirlerde valilik yaptı. Adaletin ışığıyla güç-zulmün karanlığını yok etti. Size çok ihsanlar verdi ve onun size hiç bir zahmeti dokunmadı. İyilik etmenize bahşişler verdi, kötülük edenlerinize de hiç ses çıkarmadı.
