2011 yılında Orta Çağ Aksu şehrinde 7. Kazı alanında buzhane-soğuk hava deposu bulunmuştur. Onun bulunduğu çökeklik uzaydan çekilen fotoğraflarda aydın izlenilirdi.
Buzhane-soğuk hava deposunun uzunluğu 30 metre, eni 8 metredir. Kazıya başlarken içerisinde çok sayıda taş döküntüsü vardı. Onların da hepsi inşaaatda kullanılmış, en azı bir tarafı yontulmuş taşlardır. Araştırmalar devam etdirilerken binanın doğu duvarının iç kısmından gec mehluluyla sıvandığı belirlenmiştir.
Kuzey kısmındaysa yapının girişinə ait olan taş merdiven kalıntıları bulunmuştur. Temizlenmiş merdivenlerin sayısı 20 adettir. Merdivenin eni 1,3 metredir. Kazı çalışmaları devam ederken batı ve güney istikametlerde duvar kalıntıları bulunmuştur. İlginç bulgulardan biri yapının duvarlarının sağlamlığını korumak amacıyla bir çok yerde ağaç kemer – ketil yapılmasıdır. Sonradan duvar sıvanarken aynı kemer de sıvanın altında kalmıştır.
Önce kuzey tarafda binanın iç kısmı döşemeyedek temizlenmiştir. Temizleme çalışması devam etdirilerkən yapının döşemesinin tuğladan olduğu belirlenmiştir. Tuğlaların ölçüsü 22x22x4 sm ve 22,5×22,5×4 sm-dir.
Binanın kuzey kısmında kazı devam etdirilerken döşemenin üzerinde kalınlığı 70-80 sm olmakla çamur tabakası aşkar olunmuştur. Kazının sonraki merhelesinde çamur tabakasının aynen bütün binanı kapsadığı görülmüştür. 19. yüzyılın başlarında güçlü sağanak yağmurlar ve erazini sel basması sonucunda binanın içerisine çamurlu su dolmuştur. Zamanla suyu çekildikden sonra orada kalın çamur tabakasından oluşan çöküntü kalmıştır.
Buzhane-soğuk hava deposundan ve onun etrafından bulunmuş çok sayıda top mermisi ve gülleler binanın Çarlık Rusiya ordusunun Şirvan’ı istilası zamanı tamamile dağıdıldığını gösterir.
Dört tarafı muhteşem duvarlarla çevrilen ve yüzeyden 7 metre derinde olan bu alanın toprağını, dağılmış durumda olan taş ve tuğlaları temizlemek ve onları kenara çıkarmak kazı ekibini tedricen daha artık zora sokmuştur. İçerisi tam şekilde temizlendikden sonra buzhane-soğuk hava deposunun genel manzarası ve bütün ölçüleri belirlenmiştir. Binanın toplam alanı 243.3 metrekare, içeriden uzunluğu 30 metre, içeriden genişliği 8 metre, duvarının kalınlığı 1.9 metredir.
Buzhane-soğuk hava deposunun döşemesinde her sırada genişliği boyunca 34, uzunu boyunca 127 adet tuğla döşemekle toplam 4318 adet tuğla kullanılmıştır. Bina Şirvan hanlığının esas buzhane-soğuk hava deposu işlevini görmüş, birbaşa şehir ve ya hanlığın başkanlığına ait olan stratejik ürünlerin, bununla yanısıra daha çok gida ürünlerinin saklanılması için kullanılmıştır. Bilindiği üzere, Aksu sıcak iklime malik erazide yerleşir. Yaz aylarında orada sıcaklık özellikle yüksek olur. Böyle zor iklim koşullarında gida ürünlerini, özellikle günlük gida ürünlerini korumak çok zordur. Antik ve Orta Çağ’da böyle gida ürünlerinin saklanılması için bu binaya benzer yeraltı yapılar geniş kullanılmıştır. Aksu’da bulunan 18. yüzyıla ait buzhane-soğuk hava deposu halen Azerbaycan’da bilinen bu türden yapıların en büyüyü ve en mükemmelidir.
Buzhane-soğuk hava deposunda aşkar olunan buluntular içerisinde bakır kazan, satıl, kase, tepsi, piyale ve darboğazlı su kapı özellikle ilginçtir. Bu tür eşyaları buzhane-soğuk hava deposuna nezaret eden insanlar daha çok ölçü kapları gibi kullanmışlar.
Buzhane-soğuk hava deposunda iki adet altın ve gümüş sikke definesi de bulunmuştur. Altın sikkelerin toplam sayı 37 adettir. Onlardan bir adeti 1781, bir adeti 1786, üç adeti 1787, bir adeti 1796, otuz bir adeti isə 1800 yılında darp olunmuştur. Bulunmuş altın sikkelerin hepsi iyi durumdadır.
Definedeki sikkeler Hollanda üretimi olan altın dukatlardır. Sikkelerin ayarı 986, diametri 21,8 millimetre, kalınlığı 1,3 millimetre, çekisi 3,49 gram, şekili dairevi, kenarı dövülmüş, üzeri darp olunmuştur.
Sikkelerin aversinde latınça yazısı olan ornamentli kare levha vardır. Üzerinde kısa olarak “MO.ORD.PROVIN.FOEDER.BELG.AD.LEG.IMP.” yazılmıştır. Yazının latınça açılışı böyledir: “MOneta ORDinum PROVINciarum FOEDERatorum BELGicarum AD LEGem IMPerii”. Yazı böyle tercüme olunur: “İmperatorluk kanunlarına uyğun olarak Belçika Eyalet Federasyonu hükumetinin sikkesidir”.
Sikkelerin reversinde merkezde zırhlı şövalye tasvir olunmuştur. Şövalyenin sağ elinde omuzuna kaldırdığı kılıc, sol elinde ok destesi vardır. Şövalyenin sağ tarafında dörtrakamlı miladi tarihin ilk iki rakamı, sol tarafında ise son iki rakamı darp olunmuştur. Üzerinde kısa olarak latınça “CONCORDIA.RES.PAR.CRES.HOL.” yazılmıştır. Yazının latınça tam açılışı böyledir: “CONCORDIA RES PARvae CREScunt HOLlandiae”. Yazı harfi anlamda böyle tercüme olunur: “Uzlaşmış küçük eşyaların çokalması ile – Hollanda”. “Güç birliktedir”.
Benzer sikke örnekleri 18. yüzyılda dünyanın en muhtelif ülkelerinde geniş yayılmıştır. Aynı devirde Hollanda altın dukatları kendi önemine gore bugünkü ABD doları mahiyetinde olmuştur.
