10 Mayıs’ta Milli Lider Haydar Aliyev doğumunun 95. yılında Azerbaycan’ın her bölgesinde anılmıştır.
Haydar Ali Rıza oğlu Aliyev 10 Mayıs 1923 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Nahcıvan şehrinde doğmuştur. Nahcıvan Pedagoji Koleji’ni 1939 yılında bitirdikden sonra Azerbaycan Endüstri Enstitüsü’nün (şimdi Azerbaycan Devlet Petrol ve Endüstri Üniversitesi) mimarlık bölümünde okumuştur. Ama 2. Cihan Harbi’nin başlanması ona eğitimini tamamlamağa imkan vermemiştir.
Haydar Aliyev 1941-1944 yıllarında önce Nahcıvan Özerk Cümhuriyeti Halk İç İşler Komissarlığı’nda Arşiv şübesinin Gizli dökümanlar hissesinin müdürü, sonra ise Nahcıvan Özerk Cümhuriyeti Halk Komissarları Şurası’nda Ümumi şübenin müdürü işlerinde çalışmıştır.
1944 yılının Mayıs ayında Devlet İstihbarat teşkilatlarında vazifelendirilmiştir. 1949-1950 yıllarında SSCB Devlet İstihbarat Komitesi’nin Leningraddaki (şimdi St. Petersburg) Başkan Kadroların Eğitimi Okulu’nda eğitim gördükten sonra, 1950 yılında Azerbaycan SSC Devlet İstihbarat Komitesi’nde bölüm başkanı tayinatı almıştır.
1957 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi’nin (şimdi Bakü Devlet Üniversitesi) Tarih bölümünü bitirmiştir.
1958 yılında Azerbaycan SSC Devlet İstihbarat Komitesi’nin Karşı İstihbarat şübesinin başkanı, 1964 yılında Devlet İstihbarat Komitesi’nin başkan yardımcısı olmuştur.
1966 yılında Moskovada Devlet İstihbarat Komitesi’nin Feliks Dzerjinski adına Ali Okulu’nun başkan heyetin tekmilleştirilmesi kurslarını uğurla bitirmiştir.
1967 yılında Azerbaycan SSC Bakanlar Sovyeti yanında Devlet İstihbarat Komitesi’nin başkanı olmuş, aynı yılda ona tuğgeneral rütbesi verilmiştir.
Azerbaycan Komunist Partisi Merkezi Komitesi’nin 1969 yılı Temmuz ayının 14-de geçirilen Plenumunda Haydar Aliyev Azerbaycan Komunist Partisi Merkezi Komitesi’nin Birinci katibi seçilmiştir.
Haydar Aliyev 22 yıl Azerbaycan SSC Ali Sovyeti’nin ve SSCB Ali Sovyeti’nin millet vekili olub. 1974-1979 yıllarında ise SSCB Ali Sovyeti Birlik Sovyeti’nin başkan yardımcısı olmuştur.
1976 yılında Sovyetler Birliği Komunist Partisi Merkezi Komitesinin Siyasi Bürosu’nun üyeliğine aday, 1982 yılı Aralık ayında ise Siyasi Büro’nun üyesi seçilen Haydar Aliyev SSCB Bakanlar Sovyeti başkanının birinci yardımcısı olmuştur. Bu vazifede çalışırken Haydar Aliyev SSCB’nin ekonomi, sosyal ve kültürel hayatının en mühim alanlarına başkanlık yapmıştır.
Haydar Aliyev 1987 yılının Ekim ayında Sovyetler Birliği Komunist Partisi Merkezi Komitesi Siyasi Bürosu’nun ve özellikle Başkan Mihail Gorbaçovun yürütdüğü siyaseti protesto ederek çalışdığı vazifelerden istifa etmiştir.
Haydar Aliyev 1990 yılı 20 Ocak olaylarında gece sovyet ordusunun Baküde yaptığı kanlı katliyamı protesto ederek 21 Ocakta Azerbaycan’ın Moskovadaki temsilciliğinde konuşarak Azerbaycan halkına karşı yapılmış cinayetin teşkilatçıları ve icraçılarının cezalandırılmasını talep etmiştir. O, Karabağ’da yaranmış vaziyetle ilgili SSCB başkanlığının ikiyüzlü politikasına itiraz olarak 1991 yılı Temmuz ayında Sovyetler Birliği Komunist Partisi’ni terk etmiştir.
1990 yılı 20 Temmuz tarihinde Bakü’ye dönen Haydar Aliyev iki gün sonra Nahcıvan’a getmiş, aynı yılda Azerbaycan SSC millet vekili ve Nahcıvan Özerk Cumhuriyeti millet vekili seçilmiştir.
1991 yılı 3 Eylül tarihinde Haydar Aliyev Nahcıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Sovyeti’nin Başkanı seçilerek mevcut kanuna esasen hem de Azerbaycan Cumhuriyeti Ali Sovyeti Başkan yardımcısı olmuştur.
Haydar Aliyev 1992 yılı 21 Kasım tarihinde Yeni Azerbaycan Partisi’ni Nahcıvan şehrinde kurmuş, Kurucu kongrede partinin başkanı seçilmiştir.
1993 yılı Mayıs-Haziran aylarında ülkede iç savaş ve bağımsızlığın kaybedilmesi tehlikesi oluştuğuna göre Azerbaycan halkı Haydar Aliyevin hakimiyete getirilmesi talebinde bulundu ve ülkenin o zamanki iktidarı onu Bakü’ye davet etmek mecburiyetinde kaldı.
Haydar Aliyev 1993 yılı 15 Haziran tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Ali Sovyeti’nin Başkanı seçilmiştir. 24 Haziran tarihinden ise Azerbaycan Cumhurbaşkanının yetkilerini kullanmağa başlamıştır.
1993 yılı 3 Ekim tarihinde halkın seçimi ile Haydar Aliyev Azerbaycan Cumhurbaşkanı seçilmiştir. O, 1998 yılı 11 Ekim tarihinde yeniden ikinci kez Azerbaycan Cumhurbaşkanı seçilmiştir.
2003 yılı 15 Ekim tarihinde Cumhurbaşkanı seçimlerine katılma kararı alsa da, sağlığında sorunlar yaşandığı için adaylığını oğlu İlham Aliyevin lehine geri çekmiştir.
2003 yılı 12 Aralık tarihinde Azerbaycan Halkının Milli Lideri Haydar Aliyev Amerika Birleşik Devletlerinin Klivlend Kliniği’nde vefat etmiş, 15 Aralık tarihinde Bakü’de Fahri Hiyaban’da defin edilmiştir.
ALLAH rahmet eylesin!
